چالشهای این حوزه را میتوان درچند محور اصلی تقسیمبندی کرد:نخست چالش کیفیت و تأثیرگذاری علمی است.دربرخی موارد، نظام علمی ما همچنان بر کمیت تولیدات تمرکز دارد، نه بر کیفیت و اثرگذاری. یعنی تعداد مقالات مهمتر ازعمق و نوآوری آنها تلقی میشود. این رویکرد باعث شده بخشی از تولیدات علمی ارزش افزوده کافی نداشته باشند.باید نظام ارزیابی و ارتقای اساتید و پژوهشگران از«تعداد مقاله»بهسمت «کیفیت واثرگذاری»تغییرجهت دهدتاپژوهشهابیشتر درخدمت حل مسائل واقعی کشور باشند.
مسأله دیگر، چالشهای زیرساختی و مالی است. پژوهش بدون سرمایهگذاری پایدار امکانپذیر نیست. بودجههای تحقیقاتی ما هنوز محدود و بعضا ناپایدارند. از سوی دیگر، تحریمها باعث شده تأمین تجهیزات، مواد اولیه و دسترسی به منابع علمی بینالمللی برای پژوهشگران دشوار شود.
بسیاری از دانشگاهها حتی برای دسترسی به پایگاههای داده و نرمافزارهای تخصصی بینالمللی با مانع مواجهند. این محدودیتها باعث کندی پیشرفت در برخی حوزهها شده است.یکی دیگر از مسائل، چالش ارتباط علم با صنعت و جامعه است. هنوز بخشی از پژوهشها به نیازهای واقعی کشور متصل نیست. برای آنکه تولید علم منجر به فناوری و اشتغال شود، باید دانشگاهها، صنعت و دولت در چرخهای واحد همکاری کنند. خوشبختانه حرکت در این مسیر آغاز شده اما نیاز به انسجام و حمایت بیشتر دارد.
چالش مهاجرت نخبگان نیز در این بین باید مورد توجه قرار گیرد. بخشی از نیروهای نخبه و متخصص ما بهدلیل مسائل معیشتی یا محدودیتهای امکانات پژوهشی به خارج از کشور میروند. در حالیکه اگر شرایط مناسب برای پژوهش، حمایت مالی و امنیت شغلی فراهم شود، بسیاری از آنها تمایل به بازگشت دارند. ایجاد زمینه مهاجرت معکوس میتواند یکی از مهمترین اقدامات برای حفظ سرمایه انسانی کشور باشد. برای عبور از این چالشها و حفظ روند رشد علمی، چند اقدام اساسی ضروری است: افزایش سهم بودجه پژوهش از تولید ناخالص داخلی (GDP) تا سطح ۴درصد،تقویت مراکز رشدوشتابدهندهها،حمایت از پژوهشهای نوآورانه و پرریسک، گسترش همکاریهای علمی بینالمللی و مهمتر ازهمه، توجه به معیشت و منزلت پژوهشگران و اساتید. همچنین باید جهتگیری پژوهشها را بهسمت حل مسائل بومی کشور سوق دهیم تا علم ما در خدمت عدالت و پیشرفت ملی باشد. اگر این اقدامات بهصورت جدی دنبال شود، بدون تردید ایران میتواند از سهم ۲درصدی فعلی تولید علم در جهان عبور کرده و به مرجعیت علمی منطقه و حتی جهان اسلام دست یابد.